6 Νοεμβρίου 2019- Ολόκληρο του κείμενο της ομιλίας του πρώην πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή,στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου

Ολόκληρη η ομιλία του Κ. Καραμανλή
Προσκεκλημένοι και ομιλητές,
Κυρίες και Κύριοι,

Οι Παγκόσμιες Προκλήσεις που βρίσκονται Μπροστά μας

Καθηγητά Γραμμένε,

Είναι προνόμιο να μιλώ στο Κέντρο Ναυτιλίας, Εμπορίου και Χρηματοοικονομικών Κώστας Γραμμένος, το επίτευγμα ζωής του Καθηγητή Γραμμένου. Η έρευνα και η διδασκαλία σχετικά με τις σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ ναυτιλίας, εμπορίου και χρηματοοικονομικών ήταν μια πολύ κρίσιμη καινοτομία που κατέστησε το Κέντρο πρωτοπόρο στον τομέα αυτό. Υπό την εμπνευσμένη ηγεσία του, το Κέντρο εξελίχθηκε σε ηγετικό ίδρυμα παγκοσμίως. Για την Ελλάδα, την πρώτη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο, αυτή είναι μια εξαιρετική υπηρεσία και σας ευχαριστούμε όλοι γι 'αυτό.

Η Ναυτιλία, το Εμπόριο και τα Χρηματοοικονομικά δεν λειτουργούν σε κενό. Σήμερα, καθώς γιορτάζουμε το 35ετές ταξίδι του Κέντρου, αναπόφευκτα αναλογιζόμαστε τις παγκόσμιες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας. Το παγκόσμιο πλαίσιο, μέσα στο οποίο καλούμαστε να λειτουργούμε σήμερα και στο μέλλον.

Καθώς κοιτάζουμε γύρω μας, είναι σαφές ότι αντιμετωπίζουμε ένα κόσμο πολύ λιγότερο προβλέψιμο από ποτέ στο πρόσφατο παρελθόν. Έχουμε εισέλθει σε μια φάση αυξανόμενης αβεβαιότητας. Η επανευθυγράμμιση δυνάμεων, οι μεταβολές συμπεριφορών ή η μεταμόρφωση δυνάμεων είναι συχνές και καθιστούν τη διεθνή σκηνή πολύ πιο ασταθή σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη φάση, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμβαίνουν τώρα πράγματα που θα ήταν αδιανόητα, πριν από μερικά χρόνια. Κοιτάξτε το BREXIT. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που θα ήταν δύσκολο να φανταστούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο και το Ηνωμένο Βασίλειο να μην αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περιπέτειες για την ολοκλήρωση του Brexit, κατά τους προηγούμενους μήνες, έχουν ήδη καταδείξει τις δυσκολίες του όλου εγχειρήματος. Οι μελλοντικές εξελίξεις παραμένουν αυτή τη στιγμή πολύ αβέβαιες. Η ειλικρινής ελπίδα μου είναι ότι, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, οι ισχυροί δεσμοί και η στενή συνεργασία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ θα υπερισχύσουν, προς όφελος όλων των μερών.

Η χώρα μου, η Ελλάδα, επίσης υπήρξε, επί σχεδόν μια δεκαετία, στη μέση μιας οδυνηρής εμπειρίας, λόγω της οικονομικής κρίσης. Μιας εμπειρίας που δοκίμασε πολύ τη χώρα και τους πολίτες. Η νέα κυβέρνηση, ωστόσο, δείχνει την προθυμία να δράσει γρήγορα και τολμηρά, ιδιαίτερα ως προς τις μεταρρυθμίσεις και τη δημιουργία ενός φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος, προσφέροντας έτσι μια ρεαλιστική προοπτική ενός πιο αισιόδοξου μέλλοντος.

1. Διεθνής Ασφάλεια

Παρά τις φρικτές εικόνες που εκπέμπονται τόσο συχνά στις οθόνες της τηλεόρασής μας που αφορούν βιαιότητες σε διάφορα επίπεδα, η αλήθεια είναι ότι λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα από την ανθρώπινη βία από πιθανότατα ποτέ άλλοτε. 

Είναι αλήθεια ότι η ανθρωπότητα έχει αποφύγει μια μεγάλη σύγκρουση, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρόλα αυτά, σήμερα, όλο και περισσότερο κράτη, και μη-κρατικές οντότητες, προτίθενται να χρησιμοποιούν πολιτικές ισχύος για να επιτυγχάνουν τους σκοπούς τους. Αυτό μπορεί να ακούγεται κοινότοπο, έχοντας μάλιστα διατυπωθεί με ακρίβεια ήδη από τον Θουκυδίδη, πριν από 2.500 χρόνια, αλλά η εξέλιξη του διεθνούς συστήματος, κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων χρόνων του 21ου αιώνα, θέτει μια σειρά από νέες, πολύ απαιτητικές προκλήσεις.

Τόσο ο διπολικός κόσμος της εποχής του Ψυχρού Πολέμου όσο και η ηγεμονία της μοναδικής υπερδύναμης στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, πρόσφεραν ένα σημαντικό βαθμό σταθερότητας. Σίγουρα ο κόσμος δεν ήταν ένας ειδυλλιακός παράδεισος, υπήρχαν εντάσεις, συγκρούσεις, περιφερειακοί πόλεμοι, αλλά το σύστημα ήταν λίγο πολύ σταθερό.

Τώρα, αυτός ο παράγοντας αλλάζει ταχύτατα και ενδεχομένως σε βάθος. Ένας νέος πολυπολικός κόσμος αναδύεται. Βεβαίως, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι η ηγετική δύναμη στον κόσμο, αλλά δυσκολεύονται να επιβάλουν τη θέλησή τους, όπως αποδεικνύεται τόσο συχνά τα τελευταία χρόνια. Σε συνδυασμό με την απογοητευτική αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβει έναν διεθνή ρόλο ανάλογο με την πραγματική της δυνατότητα, η Δύση ολισθαίνει σε μια προοδευτικά όλο και πιο αμήχανη θέση. Σίγουρα αφήνεται αυξανόμενο περιθώριο για άλλους παράγοντες να προσπαθήσουν να γεμίσουν το κενό ή τουλάχιστον να το εκμεταλλευτούν. Η Κίνα, η Ρωσία, αλλά και μικρότεροι παίκτες, όπως το Ιράν, η Τουρκία και άλλοι, επιδεικνύουν μια συνεχώς αυξανόμενη κινητικότητα, στην προσπάθειά τους να προωθήσουν τα συμφέροντα και την επιρροή τους. Με άλλα λόγια, εισερχόμαστε σε μια φάση σχετικής πολυπολικότητας, ενισχυμένης μη προβλεψιμότητας και αυξανόμενης αβεβαιότητας. Η ευρύτερη Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, την τελευταία δεκαετία, προσφέρουν άφθονα παραδείγματα σχετικά.

Η εικόνα γίνεται πιο συγκεχυμένη και επικίνδυνη, αν συνδυαστεί με πρόσφατες εξελίξεις που επιδεινώνουν περαιτέρω τις προοπτικές. Η Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μεσαίας Εμβέλειας (INF) έχει καταρρεύσει. Τώρα, μόνο μία μεγάλη διμερής συμφωνία, η Νέα START, περιορίζει τα πυρηνικά οπλοστάσια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Ένας νέος αγώνας εξοπλισμών φαίνεται πιθανός. Η απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από την πυρηνική συμφωνία για το Ιράν οδήγησε τελικά στην ανακοίνωση του Ιράν για μία αύξηση του εμπλουτισμού ουρανίου πέρα από το συμφωνημένο όριο. Οι συνομιλίες με τη Βόρειο Κορέα δεν απέδωσαν καμία ουσιαστική πρόοδο προς την αποπυρηνικοποίηση. Σύντομα, ο ανταγωνισμός με την Κίνα δεν θα περιορίζεται πλέον στο εμπόριο ή την τεχνολογία. Οι πρόοδοι του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού θα του επιτρέψουν τελικά να ανταγωνιστεί για την ηγεμονία στην Ασία και, ενδεχομένως, και πέραν αυτής.

Η μονομερής στρατιωτική δράση της Τουρκίας στη Συρία θα υπονομεύσει περαιτέρω τη σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής και θα θέσει σε κίνδυνο την επιτευχθείσα πρόοδο για την ήττα του ISIS. Σε συνδυασμό με την επιθετική προσέγγισή της έναντι της Κύπρου, η Τουρκία δείχνει ότι γίνεται σταθερά μια αναθεωρητική χώρα, με άλλα λόγια ένας πιθανός ταραξίας στην ευρύτερη περιοχή. Η συμπεριφορά της στο Αιγαίο ενισχύει ακόμα περισσότερο αυτήν την αίσθηση. 

Η τρομοκρατία έχει μεταμορφωθεί με τρόπο δραστικό. Το ίδιο το γεγονός ότι ακραίοι τρομοκράτες δημιούργησαν το δικό τους «Κράτος», το Ισλαμικό Κράτος, είναι αδιανόητο. Και, παρόλο που ο ISIS έχει σχεδόν ηττηθεί, παραμένει μια σημαντική απειλή για τη διεθνή ασφάλεια. Την ίδια στιγμή, η Ισλαμική τρομοκρατία δεν αποτελεί πλέον μόνο μια εξωτερική απειλή κάπου πέρα από τη σφαίρα των δυτικών κοινωνιών. Έχει μεταφερθεί μέσα στις πόλεις μας. Η εσωτερική και η εξωτερική ασφάλεια αλληλοσυνδέονται όλο και περισσότερο και απαιτούν κατάλληλες απαντήσεις.

Ένα νέο κεφάλαιο στις προκλήσεις διεθνούς ασφάλειας ανοίγει με τις απειλές στον κυβερνοχώρο και τις υβριδικές απειλές, ένα ακόμη αδιευκρίνιστο τοπίο για το τι προμηνύει το μέλλον. Μέσα σε δευτερόλεπτα, μία καλά προετοιμασμένη κυβερνο-επίθεση θα μπορούσε να παραλύσει ολόκληρο το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας οποιασδήποτε προηγμένης χώρας, να καταστρέψει κέντρα ελέγχου πτήσεων, να προκαλέσει μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα σε πυρηνικές ή χημικές εγκαταστάσεις, να καταστρέψει συστήματα επικοινωνίας της αστυνομίας, των μυστικών υπηρεσιών και των ενόπλων δυνάμεων και να διαγράψει τρισεκατομμύρια δολάρια ή ευρώ χωρίς ίχνος. Ένα τοξικό όπλο στα χέρια τόσο κρατικών όσο και μη κρατικών φορέων.

Τέλος, όχι μόνο σχετικό με αυτό το συνέδριο, αλλά επίσης κρίσιμο στο πλαίσιο των σύγχρονων προκλήσεων διεθνούς ασφάλειας, είναι η θαλάσσια ασφάλεια. Αρκεί να υπογραμμίσω εδώ ότι η ελευθερία της ναυσιπλοΐας είναι πολύ κρίσιμη, δεδομένου ότι το 90% του παγκόσμιου εμπορίου μεταφέρεται από πλοία. Στις μέρες μας, η τρομοκρατία, η πειρατεία και οι περιφερειακές συγκρούσεις θέτουν σοβαρές απειλές για την ελεύθερη και ασφαλή πρόσβαση στις θάλασσες. Τα πρόσφατα επεισόδια στα Στενά του Hormuz είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Επιπλέον, οι τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν τώρα την εμφάνιση νέων ευκαιριών που σχετίζονται με την εκμετάλλευση διαφόρων θαλάσσιων πόρων. Κατά συνέπεια, σήμερα η πλειοψηφία των κρατών επεκτείνουν ή επιθυμούν να επεκτείνουν την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη τους έως τα 200 ν.μ. και ο ανταγωνισμός για σπάνιους πόρους ήδη προκαλεί συγκρούσεις στη θάλασσα.

2. Εμπορικοί Πόλεμοι

Οι εμπορικοί πόλεμοι είναι ένας άλλος παράγοντας μεγάλης αβεβαιότητας. Οι εμπορικοί πόλεμοι δεν είναι νέοι στην ιστορία. Ιστορικά, κλιμακώθηκαν ακόμη και σε ανοιχτές συγκρούσεις μεταξύ κρατών, στον έλεγχο θαλασσών και εμπορικών οδών, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων στην εμπορική ναυτιλία. Αλλά η πρόσφατη ιστορία μας δεν έχει βιώσει έναν εμπορικό πόλεμο, όπου να εμπλέκονται πρώτες ύλες και διάφορα προϊόντα, αφενός, και οι μεγαλύτερες παγκόσμιες οικονομίες, αφετέρου.

Επιπλέον, οι προεκτάσεις θα μπορούσαν να είναι πολύ ευρύτερες από αυτές. Προς το παρόν, οι χώρες που επηρεάζονται από τους δασμούς των ΗΠΑ αντιδρούν αναλογικά και οι επιπτώσεις αυτού του πολέμου είναι σχετικά υπό έλεγχο. Παρ 'όλα αυτά, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ότι η κατάσταση θα μπορούσε να επιδεινωθεί. Το πιο ακραίο σενάριο είναι ότι, εάν ξεσπάσει ένας γενικός εμπορικός πόλεμος και οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταλείψουν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, η επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου θα μπορούσε να επιδεινωθεί στο βαθμό που θα μπορούσε να σηματοδοτήσει ακόμη και την αρχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης.

Η εμπορική ολοκλήρωση, η οποία ξεκίνησε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έφτασε στο αποκορύφωμά της την περίοδο 1990-2008. Από τότε, το εμπόριο έχει επιβραδυνθεί, ενώ ο προστατευτισμός βαίνει αυξανόμενος. Ταυτόχρονα, η δημόσια στήριξη προς την παγκοσμιοποίηση έχει μειωθεί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στην Ευρώπη, ο ευρωσκεπτικισμός αμφισβήτησε τις αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας και της οικονομικής ολοκλήρωσης και, στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα πλεονεκτήματα του ελεύθερου εμπορίου αμφισβητούνται ανοιχτά.

Τούτου λεχθέντος, πρέπει να θυμόμαστε ότι το διεθνές εμπόριο έχει ωθήσει σθεναρά την οικονομική ανάπτυξη. Η απελευθέρωση του εμπορίου υπήρξε βασικός παράγοντας για την ώθηση της παγκόσμιας ευημερίας. Η εμπορική ολοκλήρωση έσπρωξε τόσο τις προηγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες σε πρωτοφανή επίπεδα ανάπτυξης, κατά την περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και συχνά άνισα κατανεμημένα, τα οφέλη από το διεθνές εμπόριο τράβηξαν και εξακολουθούν να τραβούν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από την ακραία φτώχεια, την πείνα και τις επιδημικές ασθένειες.

Τα ιστορικά παραδείγματα δείχνουν ότι οι κλιμακούμενες δασμολογικές συγκρούσεις δεν έχουν νικητές. Μακροπρόθεσμα, ένας εμπορικός πόλεμος υπονομεύει την οικονομική ανάπτυξη για όλες τις εμπλεκόμενες χώρες. Οι εμπορικοί πόλεμοι μειώνουν το διεθνές εμπόριο και προκαλούν παγκόσμια ύφεση. Τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ευρώπη, ειδικότερα, δεν μπορούν να αντέξουν έναν εμπορικό πόλεμο, καθώς και οι δύο οικονομίες επιβραδύνονται και η επίδραση ενός ακόμα πλήγματος μπορεί να είναι ισχυρή.

Σημαντικό, στο πλαίσιο αυτού του συνεδρίου, είναι το πώς οι εμπορικοί πόλεμοι μπορούν να επηρεάσουν τη ναυτιλία. Πώς η μείωση του παγκόσμιου εμπορίου θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την οικονομία στον ναυτιλιακό τομέα. Και πώς θα έπρεπε να ανακατευθυνθούν οι εμπορικές οδεύσεις και η ναυτιλιακή βιομηχανία.

Υπάρχει ακόμη και μια γεωπολιτική πτυχή. Οι δασμοί χρησιμοποιούνται ως μέσο για να επιβραδυνθεί η οικονομική άνοδος της Κίνας και να ελεγχθεί η αυξανόμενη δύναμη ενός γεωπολιτικού ανταγωνιστή. Αυτή η τριβή είναι, επίσης, συστημική. Αφορά ιδεολογίες και τον τρόπο επιχειρηματικής δραστηριότητας. Σε μικρότερο βαθμό, ο ανταγωνισμός με την ΕΕ αντανακλά, επίσης, γεωπολιτικούς υπολογισμούς.

3. Μετανάστευση

Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα διογκώνεται. Οι μετακινήσεις πληθυσμών είναι ήδη σε άνοδο και θα μπορούσαν να γίνουν μαζικές. Πρόκειται για ένα ζήτημα που στο μέλλον μόνο θα ενταθεί. Διότι, πέρα από τους πολέμους ή άλλες κρίσεις που το επιδεινώνουν περιστασιακά, οι μαζικές μετακινήσεις ανθρώπων, σε αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος, δεν θα σταματήσουν.

Πρόκειται για ένα πολύ περίπλοκο ζήτημα που πλήττει ευρύτερες περιοχές σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι μόνο ένα Ευρωπαϊκό πρόβλημα. Αντιμετωπίζεται, επίσης, στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον αναπτυγμένο κόσμο γενικότερα.

Οι Ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως στο Νότο, βιώνουν μια ολοένα αυξανόμενη εισροή προσφύγων, καθώς και μεταναστών. Καμία χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο ζήτημα μόνη της. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει φανεί ικανή να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική πολιτική. Βεβαίως, υπάρχει μια ισχυρή ανθρωπιστική διάσταση σε αυτό το ζήτημα, όσον αφορά την υποστήριξη και την αλληλεγγύη που πρέπει να επιδείξουν οι κοινωνίες μας σε ανθρώπους που έχουν μεγάλη ανάγκη. Από την άλλη πλευρά, όλοι καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει ένα όριο που δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Ζητήματα κοινωνικής συνοχής, πολιτικής σταθερότητας, ακόμη και πολιτιστικής ταυτότητας, βρίσκονται ήδη επί τάπητος και πιθανότατα θα οξυνθούν περισσότερο, τα επόμενα χρόνια.

Οι πρωτοφανείς αριθμοί που φθάνουν ασκούν τεράστια πίεση στην ικανότητα των υφιστάμενων συστημάτων ασύλου να απορροφούν τόσο μεγάλους όγκους. Η παροχή τροφίμων, στέγης, υγειονομικής περίθαλψης και ασφάλειας σε αυτούς τους ανθρώπους ξεπερνούν τις δυνατότητες ορισμένων χωρών της ΕΕ, ιδίως της Ελλάδας και της Ιταλίας. Πρέπει να ληφθούν επειγόντως μέτρα, στο πνεύμα πιο ισόρροπης κατανομής βαρών, για τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο που βρίσκονται ήδη στην Ευρώπη. Όμως δεν χρειάζονται προστασία όλοι όσοι έρχονται στην Ευρώπη. Πρέπει να μπορούμε να εντοπίσουμε καλύτερα τους παράνομους μετανάστες. Οι συμφωνίες επαναπατρισμού πρέπει να εφαρμόζονται αποτελεσματικότερα. Αυτό θα λειτουργήσει, επίσης, ως αντι-κίνητρο για τους παράνομους μετανάστες. Στόχος μας θα πρέπει να είναι η ελεγχόμενη μετανάστευση, στις περιπτώσεις όπου και όταν η μετανάστευση αντιμετωπίζει πραγματικές οικονομικές και εργασιακές ανάγκες, οδηγώντας έτσι τους ανθρώπους σε νόμιμες και ασφαλείς διαδρομές. Οι παράνομοι διακινητές πρέπει να διώκονται από το νόμο. Σχεδόν το 90% των προσφύγων και μεταναστών έχουν υπάρξει θύματα του οργανωμένου εγκλήματος και των διακινητών, στην προσπάθεια να περάσουν απέναντι. Επιπλέον, τα σύνορα πρέπει να ελέγχονται καλύτερα. Και χώρες σαν την Τουρκία θα πρέπει να υποχρεωθούν να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους.

Παρ 'όλα αυτά, όλα τα παραπάνω δεν λύνουν το πρόβλημα. Το αναβάλλουν, ίσως επί του παρόντος να το ανακουφίζουν, μπορεί ακόμη και να το αποσύρουν περιστασιακά από την κεντρική ειδησεογραφική προβολή. Αλλά στην πραγματικότητα, εκτός εάν αντιμετωπιστούν οι θεμελιώδεις αιτίες του φαινομένου, θα εξακολουθήσει να μας στοιχειώνει. Η φτώχεια, η στέρηση, οι πολιτικές αναταραχές, οι εθνοτικοί, εμφύλιοι και φυλετικοί πόλεμοι είναι οι βαθύτερες ρίζες του προβλήματος. Για όσο εκατομμύρια άνθρωποι επιλέγουν να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και τη ζωή των δικών τους ανθρώπων, σε απεγνωσμένη αναζήτηση καλύτερου μέλλοντος, δεν υπάρχει μακροπρόθεσμη λύση. Είναι αυτονόητο ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος είναι μια πρόκληση πρωτόγνωρων διαστάσεων ως προς την επένδυση που πρέπει να γίνει και την οικονομική βοήθεια, τον συντονισμό και την ηγεσία.

4. Κλιματική Αλλαγή

Ανεξάρτητα από την κλιματική αλλαγή και τις επιστημονικές αναλύσεις που την αφορούν, οι φυσικές καταστροφές γίνονται όλο και πιο συχνές. Ακόμη και αν, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται περισσότερο σε περιοδικές κλιματικές αλλαγές, όπως αυτές που έχουν καταγραφεί σε ιστορική μεγακλίμακα, και λιγότερο στην ανθρώπινη συμπεριφορά, το ζήτημα παραμένει και είναι οξύ. Όπως προβλέπεται, μία αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική σε όλο τον κόσμο, μια απειλή σχεδόν υπαρξιακών διαστάσεων.

Το ιστορικό της αντίδρασής μας σε αυτήν την παγκόσμια απειλή δεν έχει υπάρξει ιδιαίτερα υποσχόμενο. Πολλές διεθνείς διασκέψεις έχουν λάβει χώρα από το 1992, αλλά, παρά τις εύγλωττες διακηρύξεις, οι επιδόσεις σε πραγματικούς όρους είναι φτωχές. Η Συμφωνία των Παρισίων, τον Δεκέμβριο 2015, και πιο πρόσφατα η παρότρυνση των Ηνωμένων Εθνών, τον Σεπτέμβριο 2019, θέτει πιο φιλόδοξους στόχους, αλλά παραμένει εξαιρετικά αβέβαιο, εάν θα οδηγήσει σε απτή πρόοδο. Η απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Συμφωνία ρίχνει σκιά στις συνολικές προοπτικές της προσπάθειας.

Το ερώτημα είναι, ταυτόχρονα, βαθιά πολιτικό και γεωπολιτικό. Η συνειδητοποίηση του προβλήματος δεν έχει αλλάξει σημαντικά τη συμπεριφορά μας. Η ανθρωπότητα δεν έχει στην πράξη δείξει την προθυμία να αναλάβει το σοβαρό κόστος που εμπλέκεται. Οι κυβερνήσεις είναι, συνήθως, πιο επιρρεπείς να ωθούν τα απαραίτητα μέτρα προς το μέλλον. Και, όπως ο Yuval Noah Harari το έθεσε στο best seller του "Homo Deus" του 2016: "Ένα δισεκατομμύριο Κινέζοι και ένα δισεκατομμύριο Ινδοί φιλοδοξούν να ζήσουν ως μεσοαστοί Αμερικανοί και δεν βλέπουν το λόγο να βάλουν στο ράφι το όνειρό τους βλέποντας τους Αμερικανούς απρόθυμους να εγκαταλείψουν τα τζιπ και τα εμπορικά κέντρα τους".

Είναι αλήθεια ότι οι προτεινόμενες λύσεις επηρεάζουν άμεσα τα εθνικά οικονομικά συμφέροντα και είναι δύσκολο να δικαιολογηθoύν δύσκολες πολιτικές αποφάσεις με αφηρημένες μακροπρόθεσμες προκλήσεις. Πολλά θα εξαρτηθούν από τον ακριβέστερο προσδιορισμό του τρόπου συμβιβασμού της στρατηγικής για το κλίμα με την αποφυγή ακούσιων συνεπειών στην οικονομική ανάπτυξη. Πρέπει να επιδείξουμε στην πράξη ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι δυνατή, παράλληλα με την ανάπτυξη της οικονομίας και τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

Οι τεχνολογικές καινοτομίες γεννούν αισιοδοξία για τη μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αλλά, χωρίς σημαντικές προόδους στην τεχνολογία καθαρής ενέργειας, θα υπάρχει πάντα ένα χάσμα ανάμεσα στην τροφοδότηση της οικονομικής ανάπτυξης και τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Όσο αυτή η διάσταση παραμένει, θα είναι δύσκολο για τις χώρες να αναλάβουν τολμηρές δεσμεύσεις για το κλίμα.

Επιτρέψτε μου, επίσης, να πω μια-δυο λέξεις όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές. Ο ΙΜΟ έχει θέσει αρκετά φιλόδοξους στόχους για το 2030 και πέρα. Για να επιτευχθούν, θα είναι απαραίτητο να βελτιώσουμε την ποιότητα των καυσίμων που παράγουν τα διυλιστήρια, να περιορίσουμε τη χρήση ιπποδύναμης με αποτέλεσμα να μειώσουμε τις ταχύτητες και να εντατικοποιήσουμε την έρευνα, προκειμένου να βρούμε στο εγγύς μέλλον φιλικότερα προς το περιβάλλον εναλλακτικά καύσιμα.

5. Κοινωνικές Ανισότητες

Όλοι μας γνωρίζουμε καλά τον κεντρικό ρόλο που έχουν διαδραματίσει οι κοινωνικές ανισότητες στην ιστορία, και στα δύο επίπεδα, το διεθνές και το εγχώριο. Όσον αφορά το πρώτο, πολλές συγκρούσεις και εντάσεις μπορούν να αποδοθούν σε αυτές. Στις μέρες μας, τα ογκώδη μεταναστευτικά κύματα ήταν το άμεσο αποτέλεσμα των υπερβολικών διαφορών στα επίπεδα διαβίωσης μεταξύ χωρών ή περιοχών του κόσμου. Στο εγχώριο επίπεδο, οι κοινωνικές ανισότητες έχουν συχνά προκαλέσει συγκρούσεις, πολιτικές αναταραχές και, περιστασιακά, επαναστάσεις που είχαν σεισμικές συνέπειες. Το γεγονός ότι, με τον καιρό, όλο και περισσότερος πλούτος συσσωρεύεται στα χέρια λιγότερων ατόμων και το χάσμα μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων διαρκώς διευρύνεται είναι ανησυχητικό, όσον αφορά ζητήματα κοινωνικής συνοχής, πολιτικής σταθερότητας και της ποιότητας των δημοκρατιών μας. Σύμφωνα με την OXFAM, οι 62 πλουσιότεροι άνθρωποι έχουν τόσο πλούτο όσο ο μισός κόσμος!

Αυτό που κάνει, ωστόσο, τις κοινωνικές ανισότητες μια μεγάλη και πιεστική παγκόσμια πρόκληση της εποχής μας είναι η προοπτική ότι, εξαιτίας των οικονομικών εξελίξεων και των τεχνολογικών ανακαλύψεων, μπορεί να κλιμακωθούν δραματικά. Είναι ένα μεγάλο ερώτημα ποιο ποσοστό του πληθυσμού θα έχει τις δεξιότητες για να συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία παραγωγής, τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές και την επαγγελματική κινητικότητα στο εγγύς μέλλον. Εάν ήδη αυξανόμενα τμήματα των κοινωνιών μας αισθάνονται ότι αφήνονται πίσω, ως outsiders της αναδυόμενης οικονομικής πραγματικότητας, είναι εύκολο να φανταστούμε πώς αυτή η τάση μπορεί να λάβει κρίσιμες διαστάσεις.

Επιπλέον, τι θα φέρει το μέλλον για όλους εκείνους, μεταξύ των οποίων ακόμη και γιατροί και δικηγόροι, πόσω μάλλον οδηγοί, δάσκαλοι, εργατοτεχνίτες γραμμών παραγωγής και άλλοι, τα επαγγέλματα των οποίων θα υποκατασταθούν από νέας γενιάς υπολογιστές ή ρομπότ;

Ακόμη πιο σημαντικό. Πόσοι μπορεί να έχουν το προνόμιο να απολαμβάνουν προηγμένη ιατρική περίθαλψη; Η ιατρική κάνει δραματική πρόοδο, το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται, θανατηφόρες ασθένειες βρίσκονται σε διαδικασία θεραπείας. Αλλά το κόστος όλων αυτών των καινοτομιών είναι τεράστιο, ένας εφιάλτης για τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Ποιο ποσοστό κάθε κοινωνίας θα έχει πρόσβαση σε αυτά και πώς θα αντιδράσουν αυτοί που θα μείνουν απέξω;

Μια τελική παρατήρηση σε αυτό το κεφάλαιο. Δεν είναι πρωτίστως η στέρηση ή η φτώχεια που προκαλούν αγανάκτηση, αναταραχή και, τελικά, εξέγερση. Είναι η σύγκριση με τους πιο προνομιούχους. Και ακόμη περισσότερο, είναι το άγχος για το μέλλον. Τα Κίτρινα Γιλέκα εξεγέρθησαν στη Γαλλία και υποχρέωσαν την κυβέρνηση σε έναν αμήχανο συμβιβασμό, όχι επειδή λιμοκτονούσαν, αλλά επειδή βλέπουν τους εαυτούς τους στο περιθώριο της νέας οικονομίας και ανησυχούν για το μέλλον τους και το μέλλον των παιδιών τους.

6. Τι είδους δημοκρατία;

Αυτό το παγκόσμιο πλαίσιο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα εργαλεία του παρελθόντος. Είναι καινούργιο. Είναι απρόβλεπτο. Δημιουργεί νέες προκλήσεις για όλους μας. Ο αντίκτυπος αυτών των αλλαγών στις ζωές των ανθρώπων είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, συντριπτικός. Ως εκ τούτου, προκαλεί άγχος. Οδηγεί σε απογοήτευση και δυσπιστία απέναντι στα πολιτικούς θεσμούς.

Αυτή η αστάθεια και η σύγχυση αντανακλάται στον κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος. Το δικομματικό σύστημα, το οποίο επικράτησε στο παρελθόν σε όλα σχεδόν τα Ευρωπαϊκά κράτη, ήταν το προϊόν ενός πιο οριοθετημένου προσανατολισμού του εκλογικού σώματος, εξαιτίας της ρεαλιστικής προσδοκίας μιας σταθερής βελτίωσης του βιωτικού επιπέδου. Σήμερα, νέοι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν επισκιάσει ή σχεδόν αντικαταστήσει πλήρως τα παραδοσιακά, παλιά κόμματα. Μια ακόμα πιο εύγλωττη αντανάκλαση της τρέχουσας αστάθειας και του προβληματισμού είναι η αναζωπύρωση των αποσχιστικών κινημάτων. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περίπου δεκαετίας, είμαστε μάρτυρες μιας γενικότερης ενδυνάμωσης ριζοσπαστικών, ακόμη και εξτρεμιστικών, φωνών εις βάρος πιο μετριοπαθών και πιο λογικών εκφράσεων. Αυτό τρέφει τον λαϊκισμό. Γιατί ο λαϊκισμός τρέφεται από την δυσπιστία και την απογοήτευση. Ο λαϊκισμός προσποιείται ότι προσφέρει απλοϊκές λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα, αλλά αυτό συνήθως καταλήγει σε βαρύ κόστος μακροπρόθεσμα.

Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και το ζήτημα της ακριβούς και αμερόληπτης πληροφόρησης είναι επίσης καθοριστικής σημασίας. Πληροφορίες που θα επιτρέπουν την ελεύθερη επιλογή. Όταν οι πληροφορίες εξυπηρετούν κατεστημένα συμφέροντα, διακυβεύεται η ελεύθερη επιλογή. Κατ’ επέκταση, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσθέτουν στην σύγχυση των ημερών μας. Μπορεί, αφενός, να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή και να επισύρουν την προσοχή σε συγκεκριμένες ανησυχίες της κοινωνίας, αλλά, από την άλλη πλευρά, fake news που διαδίδονται μέσω αυτού του καναλιού και ο επακόλουθος αποπροσανατολισμός και η παραπληροφόρηση που προκαλούνται είναι ένα κρίσιμο ζήτημα.

Με άλλα λόγια, η απογοήτευση και η ανησυχία, ο λαϊκισμός και η ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής, οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες ρίχνουν βαριά σκιά στην ομαλή λειτουργία των δημοκρατιών μας.

Είναι επείγον να επανεξετασθούν οι προοπτικές, να αρχίσουμε να δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή στις ανάγκες των συμπολιτών μας, να μιλάμε ειλικρινά και να θέτουμε τις προτεραιότητές μας. Οι παγκόσμιες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας μπορούν να μας δοκιμάσουν όλους. Έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο. Καμία χώρα, καμία κυβέρνηση, πόσω μάλλον πολιτικό κόμμα, δεν μπορεί να τις αντιμετωπίσει μόνη της. Είναι ώρα να καθίσουμε όλοι μαζί και να εστιάσουμε στα πραγματικά ζητήματα, να μάθουμε να συζητάμε και πάνω απ 'όλα να συνεργαζόμαστε.

Λέγεται ότι βρισκόμαστε μπροστά στο λυκόφως των ηγεσιών. Είναι αλήθεια ότι, σε σύγκριση με τις θρυλικές προσωπικότητες του παρελθόντος, ακόμη και του σχετικά κοντινού παρελθόντος, οι σύγχρονοι ηγέτες φαίνονται να υπολείπονται. Η περιπλοκότητα των προβλημάτων και η υπερβολική έκθεση στα Μέσα επίσης δεν βοηθούν. Ωστόσο, οι απαιτητικοί καιροί απαιτούν διορατικότητα, αποφασιστικότητα, σεβασμό προς τους ανθρώπους και βλέμμα στραμμένο στο μακροπρόθεσμο. Οι προαναφερθείσες παγκόσμιες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας μπορεί να είναι, όπως πολλές φορές στο παρελθόν, το λίπασμα για υψηλής ποιότητας ηγεσία.

Όπως το έθεσε ένας διαπρεπής πολιτικός και μακρόβιος Βρετανός Πρωθυπουργός: «Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να είναι μικρή. Ο άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται ποτέ τόσο όσο όταν αισθάνεται βαθειά, ενεργεί με τόλμη και εκφράζεται με ειλικρίνεια και με θέρμη». Αυτός ο πολιτικός ήταν ο Βενιαμίν Ντιζραέλι. Ας έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τους ομοίους του στα χρόνια που έρχονται.

Το κείμενο της ομιλίας του πρώην πρωθυπουργού, Κώστα Καραμανλή στο Κέντρο Μακεδονικών Σπουδών

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε,

Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας και να σας συγχαρώ για την βράβευσή σας. Βράβευση, η οποία ανταποκρίνεται στην αναγνώριση της πολύπλευρης προσφοράς σας στον Τόπο, ειδικά σε εθνικά κρίσιμες περιστάσεις.

Κύριε Πρόεδρε της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών,

Αξιότιμα μέλη,

Κυρίες και Κύριοι,

Σας ευχαριστώ θερμά για την μεγάλη τιμή που μου κάνετε να εορτάσω σήμερα μαζί σας την συμπλήρωση 80 χρόνων λειτουργίας της Εταιρείας.

Ως μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, πάνω από 30 χρόνια, παρακολουθώ με ζωηρό ενδιαφέρον το έργο της. Σκοπό της η Εταιρεία έθεσε, από την ίδρυσή της, τη συλλογή, καταγραφή, ταξινόμηση, μελέτη και ανάδειξη του ιστορικού, αρχαιολογικού, γλωσσικού, λαογραφικού υλικού που αποδεικνύει την ελληνικότητα της Μακεδονίας.

Η Εταιρεία, με το επιστημονικό της έργο, εκτός των άλλων, κάλυψε, σε μεγάλο βαθμό, το κενό που επί σειρά ετών, δυστυχώς, άφηνε η Πολιτεία σ΄ αυτήν την κρίσιμη εθνική υπόθεση. Με την προσωπική σφραγίδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, από το 1974 και μετά, αναλήφθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες, τόσο στον ιστορικό όσο και κυρίως στον αρχαιολογικό τομέα. Με κορυφαία βεβαίως όλων την αμέριστη στήριξη των ανασκαφών του αείμνηστου καθηγητή Μανώλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα.

Η ιστορική και αρχαιολογική έρευνα, με ακλόνητα, επιστημονικά θεμελιωμένα επιχειρήματα η πρώτη και αδιάψευστα τεκμήρια η δεύτερη, απέδειξαν την αδιαμφισβήτητη ελληνικότητα της Μακεδονίας.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σε μήνυμά του για τα πενήντα χρόνια της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών τόνιζε: «Είναι γνωστό ότι τον εθνικό χαρακτήρα ενός λαού, του οποιουδήποτε λαού, τον προσδιορίζουν η γλώσσα του, η θρησκεία του και ο πολιτισμός του. Είναι γνωστό επίσης ότι τα χαρακτηριστικά αυτά υπήρξαν κοινά μεταξύ των βορείων και νοτίων Ελλήνων όπως απέδειξαν κάτω από τη σκιά του Ολύμπου οι ανασκαφές του Δίου και της Βεργίνας».

Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, με την πολύχρονη και πολύπλευρη συμβολή της στην ιστορική έρευνα, δικαιούται να είναι υπερήφανη τόσο για την ανάδειξή της σε ένα από τα λαμπρότερα επιστημονικά κέντρα της χώρας όσο και για την ανεκτίμητη εθνική προσφορά της. Σήμερα, στα ογδοηκοστά της γενέθλια, οφείλουμε όλες και όλοι να αποτίσουμε φόρο τιμής στους πρωτεργάτες και οραματιστές επικεφαλής της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, με πρώτο μεταξύ ίσων τον επί τριάντα χρόνια Πρόεδρό της Κωνσταντίνο Βαβούσκο και πιο πρόσφατα τον Νίκο Μέρτζο. Αλλά και στους εκατοντάδες ανώνυμους εταίρους που εργάστηκαν με ζήλο και ανιδιοτέλεια για την ευόδωση των στόχων της Εταιρείας.

Κυρίες και Κύριοι,

Η σημερινή μας πανηγυρική συνάντηση γίνεται την επαύριο του εορτασμού της ιεράς μνήμης του Πολιούχου μας μάρτυρα Αγίου Δημητρίου. Λίγες ημέρες μετά την Διεθνή Έκθεση, η πόλη μας, η Θεσσαλονίκη, γιορτάζει όπως ορίζει η μακραίωνη παράδοσή της.

Σε κείμενο του 12ου αιώνα (Τιμαρίων), βρίσκουμε μια διαφωτιστική περιγραφή της εορτής των Δημητρίων: «Εορτή δε ην τα Δημήτρια ώσπερ εν Αθήνησι Παναθήναια και Μιλησίοις τα Πανιώνια, γίνεται δε και παρά Μακεδόσι μέγιστη των πανηγύρεων. Συρρέει γαρ επ’ αυτήν ου μόνον αυτόχθων όχλος και ιθαγενής, αλλά πάντοθεν και παντοίως, Ελλήνων των απανταχού, Μυσών (Βουλγάρων/Σλάβων) των παροικούντων, γένη παντοδαπά Ίστρου μέχρι και Σκυθικής (Κουμάνων, Ούζων, Πετσενέγγων, Ούγγρων), Καμπανών, Ιταλών, Ιβήρων, Λυσιτανών και Κελτών (Λομβαρδών, Ιταλο-Νορμανδών, Καστιλλιάνων, Αραγωνέζων και Πορτογάλων) και Κελτών των επέκεινα Άλπεων (Γάλλων) και συλλήβδην ειπείν, Ωκεανιοί θίνες (Ιρλανδοί, Ισλανδοί) ικέτας και θεωρούς επί τον μάρτυρα πεμπτουσία, τοσούτον αυτώ της δόξης κατά την Ευρώπη περίεστιν».

Πρόκειται για μια, από τις πολλές, ιστορική πηγή που μας βοηθά να κατανοήσουμε το γιατί η Θεσσαλονίκη, η κατά την διαπρεπή Βυζαντινολόγο, Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, «βαθύτατα κοσμοπολίτικη και ευρωπαϊκή» ήταν πάντα φορέας πολιτιστικών ρευμάτων που ζωογόνησαν τη Δύση και την Ανατολή «κάθε φορά που η μακραίωνη ιστορία της Μακεδονίας έθεσε την περιοχή αυτή ορόσημο πολιτισμού, δηλαδή σχεδόν πάντοτε».

Η 26η και η 28η Οκτωβρίου σηματοδοτούν δύο εμβληματικά ορόσημα του εθνικού μας βίου, της νεότερης ιστορίας μας.

Στις 26 Οκτωβρίου του 1912, στην κορυφαία στιγμή της εθνικής εξόρμησης του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε θριαμβευτής στην Θεσσαλονίκη, απελευθερώνοντας την πόλη από τον οθωμανικό ζυγό. Άνοιξε έτσι ο δρόμος για την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στον ιστορικά φυσικό της χώρο, στον Εθνικό κορμό.

Στις 28 Οκτωβρίου του 1940, η μικρή Ελλάδα όρθωσε το ανάστημά της στις ασυγκρίτως υπέρτερες δυνάμεις του ολοκληρωτισμού και της βίας. Απάντησε «ΟΧΙ» στις αξιώσεις του εισβολέα που η αλαζονεία της δύναμης τον έσπρωξε σ΄ ένα μέγα ιστορικό λάθος: Ο Ελύτης το περιγράφει γλαφυρά «Εκείνοι που πράξαν το κακό, τους πήρε μαύρο σύννεφο… Παππού δεν είχαν από δρυ και από οργισμένο άνεμο, στο καραούλι δεκαοχτώ μερόνυχτα…. Δεν είχαν πίσω τους αυτοί θείο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή…». Υποτίμησαν οι εισβολείς μια αυτονόητη ιστορική αλήθεια: Ότι για μας τους Έλληνες η προάσπιση της ελευθερίας μας συνιστά μακραίωνη παράδοση και εθνική κληρονομιά. Που μας υπαγορεύει να ορίζουμε διαχρονικά ως «έναν» και «άριστο» τον Ομηρικό οιωνό του «αμύνεσθαι περί πάτρης». Πέρα και πάνω από συσχετισμούς δυνάμεων. Απλά και μόνο από  ισχυρή αίσθηση καθήκοντος απέναντι στην Πατρίδα.

Η σχέση του Έθνους μας με την Ιστορία του είναι βιωματική. Μας υπαγορεύει να μελετάμε και να εμβαθύνουμε στα διδάγματά της. Γιατί η μελέτη, η γνώση , η κατανόηση της Ιστορίας είναι τα ισχυρότερα εργαλεία που διαθέτουμε, για να αποφεύγουμε την επανάληψη όσων στο παρελθόν μας δίχασαν. Όσων λαθών και παραλείψεων οδήγησαν σε εθνικές ήττες και πολλές φορές σε τραγωδίες. Και οι εμπειρίες, τα βιώματα, οι επιτυχίες των γενεών που έζησαν πριν από εμάς να λειτουργούν ως ασφαλείς οδοδείκτες προς το μέλλον. Ισχυρά θεμέλια, πάνω στα οποία προσθέτουμε το δικό μας αποτύπωμα.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε τυχεροί σε ό,τι αφορά τόσο το μέγεθος όσο και την ανεκτίμητη σημασία της ιστορικής και πολιτιστικής παρακαταθήκης, της οποίας είμαστε οι προνομιακοί διαχειριστές και συνεχιστές. Αλλά και διότι ποτέ δεν χρειάστηκε, ποτέ δεν καταδεχτήκαμε – όπως έκαναν και κάνουν άλλοι– να διαστρεβλώσουμε την ιστορική αλήθεια, να οικειοποιηθούμε ή να σφετερισθούμε στοιχεία ταυτότητας άλλων. Γιατί πάντα θεωρούσαμε την ιστορική αλήθεια, την αναζήτηση και την ανάδειξή της ως πολύτιμη διδαχή και συνακόλουθα ως προϋπόθεση προόδου.

Αυτή η μεγάλη τύχη, αυτή η ανεκτίμητη κληρονομιά, συνεπάγεται βεβαίως και μια βαρύτατη ευθύνη: Τη διαφύλαξη, αλλά και τη συνέχιση, την προσθήκη νέων κρίκων στην αλυσίδα των αξιών και των νοημάτων που μας συνέχουν ως έθνος και ως κοινωνία. Και σ΄ αυτό το υψηλό καθήκον οφείλουμε να ανταποκρινόμαστε με αυτοπεποίθηση και περηφάνια.

Κυρίες και Κύριοι,

Στα χρόνια που έρχονται, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μεγάλες προκλήσεις. Προκλήσεις που, ας μην έχουμε αυταπάτες, θα απαιτήσουν συγκροτημένες πολιτικές, αποφασιστικότητα και τόλμη. Θα χρειαστεί να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις και να τις εφαρμόσουμε με συνέπεια και πειθαρχία.

Ζούμε σε ένα κόσμο πολύ λιγότερο προβλέψιμο σε σχέση ακόμα και με το πρόσφατο παρελθόν. Από τον διπολισμό του Ψυχρού Πολέμου και αργότερα την ηγεμονία της μοναδικής Υπερδύναμης, έχουμε περάσει σε φάση αυξανόμενης αβεβαιότητας. Αβεβαιότητα που επιτείνεται από τη συχνά απρόβλεπτη συμπεριφορά των ΗΠΑ που εγείρει ερωτηματικά συνέπειας και αξιοπιστίας. Αποτυπώνεται άλλωστε αυτή σε μείζονα θέματα: από τη λεγόμενη Αραβική Άνοιξη και τις αντιφάσεις της υπερδύναμης στο ζήτημα της Συρίας έως την ανακόλουθη συμπεριφορά της έναντι της Τουρκίας. Ανταγωνισμοί, περιφερειακές συγκρούσεις, εμπορικοί πόλεμοι και συχνές μεταβολές δυνάμεων, συμπεριφορών και ευθυγραμμίσεων καθιστούν τη διεθνή σκηνή πολύ πιο ασταθή από οποιαδήποτε άλλη φάση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πραγματικότητα αυτή αποτυπώνεται με ιδιαίτερη ενάργεια στην ευρύτερη γειτονιά μας, τον χώρο δηλαδή της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής.

Επιβαρυντικός παράγοντας στο σκηνικό αυτό είναι η μέχρι στιγμής διστακτικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβει τον ρόλο που της αναλογεί ως ισχυρός παίκτης του διεθνούς συστήματος. Η σημερινή Ευρώπη εμφανίζεται εσωστρεφής, δυσκίνητη, αδύναμη να πάρει κρίσιμες αποφάσεις και πρωτοβουλίες.

Κραυγαλέο παράδειγμα, όχι το μόνο, αλλά πάντως πολύ επίκαιρο, είναι η διαπιστωμένη αδυναμία της Ένωσης να διαμορφώσει καθαρή και αποτελεσματική πολιτική στο προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα. Θέμα πράγματι δύσκολο, αλλά από την άλλη μεγάλο και επείγον. Θέμα που είναι, όμως, γνωστό εδώ και χρόνια και όλοι γνωρίζουμε ότι θα ενταθεί στο μέλλον. Γιατί, ασχέτως πολέμων ή άλλων κρίσεων που κατά καιρούς το οξύνουν, η πραγματικότητα είναι ότι οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προς την Ευρώπη είναι δεδομένες και θα αυξάνουν. Και η αντιμετώπιση του προβλήματος με όρους ανθρωπιστικούς, αλληλεγγύης και οικονομικής στήριξης είναι πράγματι επιβεβλημένη, αλλά ανεπαρκής. Γιατί εκ των πραγμάτων και εκ των αριθμών τίθενται και θα τεθούν επιτακτικότερα ζητήματα κοινωνικής συνοχής και ειρήνης, πολιτικής ομαλότητας και ηρεμίας, ακόμα και ζητήματα ευρωπαϊκής ταυτότητας και τρόπου ζωής.

Κι αν το θέμα αυτό είναι σοβαρό για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, για τη χώρα μας μπορεί να εξελιχθεί σε μείζον με άγνωστες σήμερα προεκτάσεις. Η γεωγραφική μας θέση, σε συνδυασμό με την αβελτηρία των εταίρων μας, το καθιστούν ακόμα πιο σύνθετο. Αν, μάλιστα, συνυπολογιστούν οι δυσμενείς προβλέψεις για τις δημογραφικές προοπτικές στη χώρα μας, αν, όπως τεκμηριώνουν όλες οι έρευνες, είμαστε μία χώρα της οποίας ο πληθυσμός και μειώνεται και γηράσκει με εντεινόμενους ρυθμούς, και, ταυτόχρονα, αν δεν ανασχέσουμε τη φυγή νέων κυρίως Ελλήνων στο εξωτερικό, λόγω της οικονομικής κρίσης, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορεί να βρισκόμαστε, στο όχι μακρινό μέλλον, ενώπιον εθνικής κρίσης. Πιστεύω ότι ο Πρωθυπουργός και η νέα κυβέρνηση έχουν πλήρη επίγνωση των διαστάσεων του προβλήματος και, όπως ήδη φάνηκε , τη βούληση να κινηθούν γρήγορα και αποτελεσματικά.

Και ο περίγυρός μας, όμως, δεν είναι λιγότερο συννεφιασμένος. Τα Δυτικά Βαλκάνια, 20 χρόνια μετά τον τελευταίο πόλεμο στην περιοχή, δυστυχώς παραμένουν μία μαύρη τρύπα στον ευρωπαϊκό χάρτη. Ναι μεν δεν υπάρχουν αιματηρές συγκρούσεις αυτή τη στιγμή, αλλά η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί ουσιαστικά και απομένουν πολλά να γίνουν. Ιδιαίτερα οι περιπτώσεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, του Κοσσυφοπεδίου, αλλά και της Αλβανίας, παρουσιάζουν στασιμότητα ή και πισωγυρίσματα.

Για τη Συμφωνία των Πρεσπών, θα πω το εξής: το κεκτημένο που πετύχαμε στο Βουκουρέστι, τον Απρίλιο του 2008, με πολύ κόπο και κόστος, δεν αξιοποιήθηκε όπως θα έπρεπε. Έπρεπε και μπορούσαμε να απαιτήσουμε και να επιτύχουμε πολύ περισσότερα. Οι πρόσφατες εξελίξεις επιβεβαίωσαν ότι άλλοι επείγονταν για την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ και αυτοί είχαν ακόμα να αποδείξουν πολλά. Εξάλλου, όπως φάνηκε, τα ζητήματά τους είναι περισσότερα από τα ζητήματα με την Ελλάδα. Και, επίσης, οι εξελίξεις κατέδειξαν, με τον πιο προφανή τρόπο, τις μεγάλες αδυναμίες αυτής της συμφωνίας. Θα σας πω, όμως, και κάτι άλλο: πάγια θέση της Ελλάδας είναι ότι οι χώρες που φιλοδοξούν – αργά ή γρήγορα – να γίνουν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν πλήρως Ευρωπαϊκή συμπεριφορά, Ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Η εναρμόνιση με αυτές δεν είναι μια αυτοματοποιημένη διαδικασία. Πρέπει να είναι πλήρης και ουσιαστική. Και δεν μπορεί να είναι συγκυριακή. Δεν μπορεί να υπόσχεσαι Ευρωπαϊκή συμπεριφορά μόνο υπό το δέλεαρ της ένταξης στην ΕΕ και στην οποιαδήποτε καθυστέρηση να επαπειλούνται υπαναχωρήσεις. Αυτό θα προκαλούσε πρόσθετες ανησυχίες για το μέλλον. Δεν θα πρέπει κανείς να θεωρεί ότι, υπογράφοντας τη Συμφωνία των Πρεσπών, παίρνει αυτομάτως εισιτήριο για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αυτή είναι μια καλή ευκαιρία να το συνειδητοποιήσουν όλοι αυτό.

Το ίδιο ισχύει και για τη γείτονα Αλβανία και ειδικότερα για τα ζητήματα που αφορούν την προστασία και τα δικαιώματα της ελληνικής εθνικής μειονότητας. Χωρίς την εφαρμογή των Ευρωπαϊκών προτύπων στο ζήτημα αυτό και χωρίς την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της, η Αλβανία δεν μπορεί να περιμένει ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής της πορείας.

Με την Τουρκία, οι σχέσεις μας διαχρονικά δοκιμάζονται από τις αυθαίρετες διεκδικήσεις της. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί σοβαρότητα, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και πρωτοβουλίες σε όλα τα μέτωπα. Η Ελλάδα έχει επιλέξει, ως κύριο όπλο της απέναντι στις διεκδικήσεις αυτές, το Διεθνές Δίκαιο. Πρέπει ταυτόχρονα να εργαζόμαστε αδιάλειπτα για την ανάδειξη του προβλήματος ως Ευρω-τουρκικού, και όχι αμιγώς ελληνο-τουρκικού. Και ακόμα να οικοδομούμε ισχυρές συμμαχίες, στη βάση διμερών ή πολυμερών συμφωνιών, που αναβαθμίζουν τη θέση μας στην περιοχή.

Σήμερα, ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια απροκάλυπτη κλιμάκωση εκ μέρους της Τουρκίας, από τον Έβρο μέχρι την Κύπρο. Κλιμάκωση που είναι σχεδιασμένη και συστηματική. Γνωρίζουμε πια που αποσκοπούν οι στρατηγικές κινήσεις της Άγκυρας. Η εμπειρία του παρελθόντος έχει δείξει ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να συρθεί ούτε να παρασυρθεί από τις μεθοδεύσεις της Τουρκίας και δεν πρέπει να επιτρέψει τη δημιουργία τετελεσμένων σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της. Πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και ετοιμότητα. Γιατί, ας μην γελιόμαστε, η υπεράσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των εθνικών συμφερόντων μας θα βασιστεί στις δικές μας δυνάμεις. Στην εμπέδωση αρραγούς εθνικού μετώπου και στη διασφάλιση της αποτρεπτικής ισχύος των ενόπλων μας δυνάμεων.

Θέλουμε μεν καλές σχέσεις με όλους τους γείτονές μας. Πιστεύουμε στο διάλογο. Με όλους θέλουμε να συνεργαστούμε. Αλλά δεν μας πτοούν απειλές και εκβιασμοί. Γιατί, όπως ήδη ελέχθη αναφορικά με την αυριανή Επέτειο του Όχι, η Ελλάδα απορρίπτει την επικράτηση της ισχύος έναντι του δικαίου. Γι αυτό και συστάσεις και προτροπές που μας καλούν τάχα να «λογικευτούμε και να τα βρούμε», πολύ δε περισσότερο πιέσεις φίλων, συμμάχων ή εταίρων, δεν γίνονται δεκτές, αν προσκρούουν στο εθνικό συμφέρον. Χρέος δικό μας είναι να υπερασπιζόμαστε τα δίκαια και τα συμφέροντα της Ελλάδας. Στη Θράκη, στο Αιγαίο, στην Κύπρο μετριέται η αντοχή του Ελληνισμού. Και πρέπει να πείθει άπαντες ότι αυτή η αντοχή είναι μεγάλη, αποφασισμένη και αμετακίνητη.

Πέρα από αυτά, η Τουρκία οφείλει να τιμήσει τη Συμφωνία της με την Ευρωπαϊκή Ένωση για το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα. Οι όποιες κωλυσιεργίες, υπεκφυγές και προσπάθειες περαιτέρω εκμετάλλευσης της κατάστασης εκ μέρους της θα πρέπει να αναγνωριστούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση προς την κατεύθυνση του επανακαθορισμού της στάσης της απέναντι στην Τουρκία.

Κυρίες και Κύριοι,

Μιλάμε πολύ τον τελευταίο καιρό για τη στρατηγική σημασία της χώρας μας στην Ανατολική Μεσόγειο. Εγώ θα ήθελα σήμερα να επισημάνω τη στρατηγική σημασία της Μακεδονίας και της Βορείου Ελλάδας κατ’ επέκταση.

Θα ακουστεί κοινότοπο, αλλά η αλήθεια είναι ότι η Μακεδονία βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι υψίστης σημασίας γεωπολιτικά, μεταξύ των χωρών των Βαλκανίων, του Εύξεινου Πόντου και της Μέσης Ανατολής. Ενεργειακά, εμπορικά, τουριστικά, εκπαιδευτικά, πολιτιστικά, η θέση της την καθιστά ιδανικό κόμβο, σημείο διέλευσης και πύλη πρόσβασης στην περιοχή. Αυτό όμως προϋποθέτει ριζική αναβάθμιση του συστήματος υποδομών που θα περιλαμβάνει τη βελτίωση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, την ενίσχυση της δυναμικότητας των λιμανιών και αεροδρομίων, τις ενεργειακές διαδρομές. Οι επιλογές που κάνουμε και θα κάνουμε για την αξιοποίηση των τεράστιων αυτών δυνατοτήτων θα αποδειχθούν κρίσιμης σημασίας για το μέλλον.

Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης έχει εξαιρετικά πλεονεκτική γεωγραφική θέση. Θέση που αξιοποιήθηκε ήδη από την αρχαιότητα, μετά την ίδρυσή του από τον Κάσσανδρο. Στη διασταύρωση δικτύων μεταφοράς μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, έχει ήδη μεγάλες δυνατότητες και μπορεί να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο ως πύλη εισόδου στη Βαλκανική και στην ευρύτερη Νοτιο-Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Το κάναμε στον Πειραιά, μπορεί να γίνει και για τη Θεσσαλονίκη.

Τα λιμάνια Καβάλας και Αλεξανδρούπολης έχουν να παίξουν το δικό τους καίριο ρόλο να παίξουν στην περιοχή. Ήδη οι πρόσφατες εξελίξεις ανέδειξαν το στρατηγικό ρόλο του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι βασικό κομμάτι του στρατηγικού αυτού ρόλου αποτελούν τα ενεργειακά σχέδια για την περιοχή. Δεν θα πρέπει να μείνει αναξιοποίητη η γειτνίαση του λιμανιού με το Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TAP) και με την όδευση του κάθετου συνδετηρίου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB). Ούτε, φυσικά, τα σχέδια για την κατασκευή πλωτού σταθμού αεριοποίησης και εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη Βαλκανική, μέσω Αλεξανδρούπολης.

Δεν θα αναφερθώ εδώ στη σημασία που θα είχαν για την περιοχή ο αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης και η όδευση του αγωγού φυσικού αερίου South-Stream μέσω Ελλάδας. Ούτε στους λόγους που οδήγησαν στο ναυάγιο αυτών των συμφωνιών. Είναι άλλωστε γνωστοί. Θα πω μόνο ότι χαίρομαι που βρισκόμαστε στην ολοκλήρωση σχεδόν του αγωγού TAP που θα διασχίζει όλη τη Βόρεια Ελλάδα, ένα έργο που είχαμε δρομολογήσει εδώ και πάνω από 10 χρόνια. Και χαίρομαι που βρισκόμαστε κοντά στην έναρξη υλοποίησης του ελληνο-βουλγαρικού αγωγού, την πρώτη συμφωνία για τον οποίο είχαμε υπογράψει το 2009. Οι δύο αυτοί αγωγοί, μαζί με την κατασκευή του πλωτού σταθμού αεριοποίησης LNG στην Αλεξανδρούπολη τοποθετούν τη Βόρεια Ελλάδα στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής.

Η Μακεδονία, όμως, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει επίσης εκπαιδευτικό και πολιτιστικό φάρο στην περιοχή. Το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, το πρώτο ελληνικό δημόσιο αγγλόφωνο Πανεπιστήμιο της χώρας που ιδρύσαμε το 2005, λειτουργούσε μέχρι πρότινος πολύ ικανοποιητικά και με διαρκώς βελτιούμενη απόδοση. Η πρόσφατη συγχώνευσή του με ΤΕΙ της Βόρειας Ελλάδας οδηγεί σε μεγάλες δυσλειτουργίες και, το κυριότερο όλων, ακυρώνει την αρχική του αποστολή. Ελπίζω και εύχομαι η νέα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας να επαναφέρει το Διεθνές Πανεπιστήμιο στη σωστή τροχιά του.

Μία σύντομη αναφορά στους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Βόρειας Ελλάδας: Βεργίνα, Δίον, Αιανή, Πέλλα, Μαρώνεια, Αμφίπολη και τόσα άλλα συνθέτουν έναν ανεκτίμητο εθνικό πλούτο. Η διαρκής προσπάθεια ανάδειξής του έχει εξέχουσα σημασία για προφανείς εθνικούς λόγους, αλλά και για την προβολή και τουριστική αναβάθμιση της περιοχής και της χώρας.

Ξεχωριστή μέριμνα θα πρέπει να υπάρξει για έναν ακόμη μοναδικό θησαυρό της Μακεδονίας, το Άγιο Όρος. Για την προβολή του ως πνευματικού φάρου της Ορθοδοξίας και ανεκτίμητου μνημείου του Βυζαντινού Πολιτισμού.

Τέλος, δύο λέξεις για το υπό κατασκευή Μουσείο Ολοκαυτώματος. Είναι ένας εμβληματικός χώρος μνήμης, στοχασμού και διδαχής. Ένα έργο που αναδεικνύει τη Θεσσαλονίκη ως μητρόπολη ανοιχτή στο σύγχρονο κόσμο, που σέβεται και τιμά την ιστορία της.

Κυρίες και Κύριοι,

Ως μέλη και φίλοι της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών γνωρίζετε ότι ως έθνος επιτύχαμε μεγάλα και σπουδαία, όποτε δράσαμε με ενότητα και ομοψυχία. Στην πρόσφατη Ιστορία μας, οι δύο σταθμοί που εορτάζουμε εχθές και αύριο, την απελευθέρωση της πόλης μας το 1912 και το ΟΧΙ του ‘40, αποδεικνύουν με τρόπο απόλυτο την αλήθεια αυτή.

Δεν πρέπει βεβαίως να ξεχνούμε και μια άλλη ζοφερή πραγματικότητα. Ότι, λίγα χρόνια μετά από το καθένα από τα δύο αυτά ορόσημα, βρεθήκαμε στη δίνη μεγάλων εθνικών συμφορών, της Μικρασιατικής Καταστροφής και του Εμφυλίου, αντίστοιχα με δραματικό κάθε φορά κόστος. Κι αυτό γιατί υποκύψαμε στον πειρασμό της διχόνοιας και του διχασμού.

Εύχομαι και ελπίζω ότι, στα χρόνια που έρχονται, στην εποχή των νέων μεγάλων προκλήσεων, θα έχουμε όλες και όλοι την σωφροσύνη να πορευτούμε τον δρόμο της αρετής.

Κωνσταντίνος Καραμανλής